NÜREMBERG VE TOKYO ULUSLARARASI ASKERİ CEZA MAHKEMELERİ

 

ÖZET

Savaş suçlarının tarihi eski çağlara kadar uzanmaktadır. 19. yüzyıldan başlayarak günümüze gelinceye kadar yapılmış olan birçok antlaşma ve sözleşmelerde, savaş suçu işleyen kişilerin cezalandırılmaları yönünde hükümler mevcuttur. 20. yüzyılın sonlarında kurulan ad hoc uluslararası ceza mahkemeleri ve 21. yüzyılın başında uygulamaya geçen Uluslararası Ceza Mahkemesi savaş suçlarının tanımlanması ve suçluların cezalandırılması yönünde atılmış başarılı adımlardır.

GİRİŞ

Uluslararası toplumu derinden etkileyen ağır suçların yargılanması için bir uluslararası ceza mahkemesi kurulması isteği çok öncelere dayanmaktadır.  Nitekim 20. yüzyılın sonlarında ad hoc uluslararası ceza mahkemeleri ve 21. yüzyılda merkezi Hollanda’daki La Haye kentinde bulunan uluslararası ceza hukuku kapsamında devlet sorumluları tarafından işlenebilecek olan soykırım, insanlığa karşı suçlar ile savaş suçlarını soruşturmak ve kovuşturmak amacıyla bağımsız Uluslararası Ceza Mahkemesi kurulmuştur.

20.  II. Dünya savaşında işlenen soykırımları ve katliamlar toplumda büyük bir infial yaratmış ve bu savaşlardaki insanlık dışı muamelelerinin sorumlularını cezalandırmak ve yargılamak amacıyla Tokyo ve Nürnberg mahkemeleri kurulmuştur.

I.  ULUSLARARASI CEZA YARGILAMASININ TARİHSEL GELİŞİMİ

a.  1. Dünya Savaşı

Uluslararası hukukunun oluşturduğu suçların faillerini yargılamak üzere uluslararası bir yargı organı kurulması fikri ise, XIX yüzyılın ikinci yarısında İsveçli hukukçu Maynier, 1872 yılında, beş üyeden oluşan bir ceza mahkemesi kurulması fikrini ortaya atmış, 1895 yılında Devletler Hukuku Enstitüsünün toplantısında da bu fikrini tekrarlamış uzun süre ilgi odağı olmuştur[2].  Daha sonra Birinci Dünya Savaşı’nın ardından, daimi bir nitelik taşımasa da, Müttefik Kuvvetlerin savaş ve insanlık hukukunu ihlâl eden vatandaşlarının yargılanmasını öngören –ki bu yönüyle daha sonra kurulacak ad hoc mahkemelerden ayrılan- ad hoc bir mahkemenin kurulması düşünülmüştür[3]. İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa, İtalya ve Japonya Versay Antlaşmasının 227. maddesine dayanarak, Alman İmparatoru II. Kaiser Wilhelm’i savaş suçlusu olarak yargılamak istemişler; fakat Kaiser Wilhelm’in Hollanda’ya kaçması ve Hollanda’nın da iade talebini reddetmesiyle, bu ilk ve tek örnek de başarısızlıkla sonuçlanmıştır[4].

b.  2. Dünya Savaşı

İkinci Dünya Savaşı, uluslararası bir ceza mahkemesi kurulması fikrinin yeniden canlanmasına neden olmuştur. Savaşın sona ermesiyle birlikte, İkinci Dünya Savaşının ağır suçlularını yargılamak üzere, ABD, Fransa, İngiltere ve SSCB arasında imzalanan, 8 Ağustos 1945 tarihli Londra Antlaşmasıyla, Nürnberg Askeri Ceza Mahkemesi kurulmuştur[6] . Bu mahkemenin kuruluşunu takiben, Pasifik savaş alanı ile ilgili müttefik kuvvetler başkomutanı olarak General Douglas Mac Arthur, kendi yetkisine dayanarak resmi şekilde yayımladığı 19 Ocak 1946 tarihli özel bir kararname ile Tokyo Uluslararası Uzak-Doğu Askeri Ceza Mahkemesini kurmuştur[7] Ne var ki bu mahkemeler, savaş ve insanlık suçlularının sadece bir kısmını yargılayabilmiştir. Japonya’ya atom bombası atılmasına karar verenler, hiç bir yargı organı karşısında hesap vermemişlerdir[8].

II.  NÜRNBERG ULUSLARARASI ASKERİ CEZA MAHKEMESİ

a. Mahkemenin Kuruluş Süreci

İkinci Dünya Savaşı, tüm dünya açısından büyük acılarla doludur. Savaş sona erdiğinde 60 ile 65 milyon arası insan ölmüştür. İnsanlık, tarihin en büyük katliamını Nazi Almanya’sında görmüştür. Tarihin en kanlı savaşlarından biri olan bu savaşta Nazi kamplarında üç milyonun üzerinde Yahudi öldürülmüştür. Nazi yönetiminin, gerek savaş öncesinde kendi vatandaşlarına –özellikle de Yahudilere karşı giriştiği eylemler, gerekse savaş sırasındaki uygulamaları, milletlerarası alanda büyük bir nefretle karşılanmış; daha savaş sona ermeden Müttefik Kuvvetler, savaşın çıkmasına neden olanlarla birlikte, savaş sırasında insanlık dışı eylemlerde bulunanları cezalandırma niyetlerini ilân etmişlerdir. 1943’te Müttefikler tarafından kurulan Savaş Suçları Komitesi, bu amaçla kanıt toplamaya başlamıştır[9].

Bütün bu toplantı ve görüşlerin bir araya getirilip derlenmesi ve sonuca bağlanması ise 8 Ağustos 1945 tarihinde Londra‟da müttefik devletler tarafından imzalanan antlaşma ile nihaî sonuca ulaşmıştır. Bu antlaşma tarihe “Londra Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi Sözleşmesi” (London Charter of the International Military Tribunal) veya daha bilinen adıyla “Nürnberg şartı”(Nurnberg Charter) olarak geçmiştir[10].

b. Mahkemenin Hukuki Dayanağı Ve Yasal Düzenlemesi

Mahkemenin hukukî dayanağını ise Londra antlaşma oluşturmaktadır.

Mahkeme teşkilat yapısı açısından, “mahkeme” ve “genel sekreterlik” olmak üzere iki kısımdan oluşturulmuştur. Mahkemenin dört asil ve dört yedek üyeden oluşan hâkimleri ile birlikte dört tane de savcı görevlendirilmiştir. Hâkimlerin her biri galip devletlerin temsilcileridir. Heyet; “ SSCB‟den General Iona Nikitchenko (asil),  Yarbay Alexander Volchkov (yedek), İngiltere‟den Albay Geoffrey Lawrence (asil), Norman Birkett (yedek), ABD‟den Francis Biddle (asil), John Parker (yedek) veFransa‟dan Henri Donnedieu de Vabres (asil), Robert Falco (yedek)”  isimlerden oluşmuştur. İngiliz asil hâkim Lawrence aynı zamanda mahkeme başkanlığı görevini yürütmüştür. Savcılar da yine aynı şekilde galip devletlerin birer temsilcilerinden oluşmuştur. ABD‟den Robert H. Jackson. Fransa‟dan Francois de Menthon, SSCB‟den Roman A. Rudenko ve İngiltere‟den Hartley Shawcross bu ekibi oluşturmaktadır. Mahkeme duruşmaları ve cezalandırmaları, mahkemenin en az üç üyesinin oyu ile yapılabilmektedir.  Hâkimlerin ve savcıların hiçbirine sanıkların tarafından itiraz hakkı bulunmamaktadır[19].

Nürnberg Mahkemesi ile Dünya tarihinde ilk defa uluslararası suç nedeniyle bireysel sorumluluk kabul edilerek faillere ceza verilmiştir.

c. Nüremberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesinin Konu Bakımından Yargı Yetkisi

Londra Andlaşması’na Ek Milletlerarası Askeri Mahkeme Statüsü’nün 6. maddesi, mahkeme kapsamındaki suçları üç başlık altında toplamıştır[21]:

(a) Barışa karşı suçlar: bir saldırı savaşının ya da andlaşmalara aykırı bir savaşın yönetilmesi, hazırlanması, başlatılması ya da sürdürülmesi ile bu eylemlerin gerçekleşmesi için bir ortak plâna ya da işbirliğine katılması eylemlerini içermektedir.

(b) Savaş suçları: savaş eylemi sırasında uyulması gereken kuralların çiğnenmesini belirtmektedir. Bunlar özellikle, işgal edilen ülkelerde sivil halkın öldürülmesi, kötü muameleye tabi tutulması ya da zorla çalıştırılması eylemleri ile savaş tutsaklarının öldürülmesi ya da kötü muameleye tabi tutulması, rehinelerin öldürülmesi, kamu ve özel kişilerin mallarının yağmalanması, gereksiz yere kentlerin yakılıp yıkılması gibi eylemleri kapsamaktadır.

(c) İnsanlığa karşı suçlar: savaş öncesi ve savaş sırasında sivil halkın öldürülmesi, köle olarak kullanılması, sürülmesi ve öteki insanlık dışı muamelelere tabi tutulması ile savaş suçlarına bağlı olarak siyasal, ırkçı ya da dinsel nedenlerle yapılan zulümleri kapsamaktadır.

 

III. TOKYO UZAKDOĞU ULUSLARARASI ASKERİ CEZA MAHKEMESİ

a. Mahkemenin Kuruluş Süreci

İkinci Dünya Savaşı’nın hemen sonrasında kurulan diğer bir ad hoc mahkeme de Tokyo Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi’dir. Tokyo Uzakdoğu Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi, Nürnberg Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesi‟nden sonra, Japonya‟nın 2 Eylül 1945‟te imzaladığı teslim bildirisinin ardından kurulmuştur[23]. ABD 6 Ağustos 1945’te Hiroshima’ya ve 9 Ağustosta da Nagasaki üzerine birer atom bombası atmasına müteakip Japonya 10 Ağustos tarihinde İsviçre aracılığıyla ABD’ye teslim olacağını bildirmiş ve 2 Eylül 1945’te teslim belgesini imzalamıştır.271 Joseph Berry Keenan tarafından tasarlanan Tokyo Askerî Mahkemesi Şartı, General Douglas MacArthur’un idari bildirisi ile 19 Ocak 1946 tarihinde onaylanmıştır[24].

Japonya’da devletin ileri gelenlerinden yirmi sekiz kişiye karşı dava açılmış; hepsi mahkûm edilmiştir. Bu mahkûmiyetlerden yedisi ölüm, onaltısı müebbet hapis ve diğerleri uzun süreli hapis cezasıdır[26].

b. Mahkemenin Hukuki Dayanağı Ve Yasal Düzenlemesi

Tokyo Mahkemesi, suçların işlenmesinden sonra, yalnızca bu suçları kovuşturmak için kurulmuş ad Hoc (özel) ve olağanüstü mahkemelerdir. Özel olmaları, yalnızca belirli suç tiplerini yargılama yetkisine sahip olmalarından kaynaklanmaktadır. Olağanüstü olmaları ise, yetkilerine girdiği açıklanan fiillerin gerçekleşmesinden sonra kurulmuş olmalarından kaynaklanmaktadır[29]. Mahkemeler, asli yargı yetkisine sahiptirler, bu itibarla ulusal yargı mercilerinin yerine geçerek yargılama yapmışlardır[31].

Mahkeme‟de 24 kişi ile 6 suç örgütü yargılanmıştır. Bunlar, resmi görevliler, bazı büyük elçiler, parti üyeleri, bakanlar ve sanayicilerdir. Bu 24kiĢiden 19‟u söz konusu suçlardan en az bir tanesinden hüküm giyerek“uluslararası suç işlemek” cürümünü işlediği tespit edilmiştir. Bunlardan 12tanesi idam cezasına çarptırılırken 3 tanesi müebbet hapis cezasına kalanları da10 ila 20 yıl arasında hapis cezalarına çarptırılmıştır. Ancak ilerleyen dönemlerde hapis cezası alanların önemli bir kısmı sağlık başta olmak üzere çeşitli gerekçelerle salınmıştır[35].

c. Tokyo Uzakdoğu Uluslararası Askeri Ceza Mahkemesinin Konu Bakımından Yargı Yetkisi

Tokyo Mahkemesi’nin yargı yetkisine giren suçlar, Nüremberg Mahkemesi Statüsü’nde olduğu gibi üç maddedir: Barışa karşı suçlar, konvansiyonel savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardır[40].

Nüremberg Şartı’ndan farklı olarak, Tokyo Şartı “bildirilmiş veya bildirilmemiş bir saldırı savaşı” ifadesi eklemiştir. İki statünün arasındaki farklılığın, Nazi Almanya’sının herhangi bir savaş ilanı olmaksızın birçok savaşı başlatmasından ve yürütmesinden dolayı olduğu savunulmuştur. Birleşmiş Milletler Savaş Suçları Komisyonu ise iki statü arasındaki farklılığın tamamen lafzi olduğunu ve Nüremberg Şartı ile karşılaştırıldığında, Uzak Doğu Mahkemesinin barışa karşı suçlar üzerindeki yargı yetkisini esastan değiştirecek nitelikte olmadığına karar vermiştir[42]. Barışa karşı suçlar ile insanlığa karşı suçlar, Nüremberg Statüsündekine benzer bir içeriğe sahipken, savaş suçları, daha belirsiz ve genel bir ifade ile kaleme alınmıştır. Söz konusu 5/c madde metni, “savaş geleneklerinin veya hukukunun ihlalleri” biçiminde bir düzenleme getirmiştir[43].

IV. NÜRNBERG VE TOKYO MAHKEMELERİNİN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Tokyo Mahkemesi ile Nürmberg Mahkemesi arasında çok büyük benzerlikler vardır. Suçların tanımlarındaki ufak tefek farklılıklar hariç, mahkemelerin statüleri birbirinin aynıdır; Bunun nedeni ise Tokyo Mahkemesinin, Nürmberg Mahkemesi örnek alınarak kurulmuş olmasıdır[44]. Bu mahkemeler jürili olmayan, toplu mahkemelerdir[46]. Ölüm cezası, müebbet ya da süreli hapis cezası verebilecek olan bu mahkemelerin kararları kesindir. Dolayısıyla, yapılan yargılamanın ve verilen kararın denetlenmesini sağlayacak bir denetim mekanizması öngörülmemiştir[47].

Her iki Mahkeme de, “tabii hakim” ve “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesini ihlal eden olağanüstü ad hoc mahkemelerdir[49]. Yargılamaya konu olan suçlar tarihte ilk kez uluslararası hukuka aykırı fiiller olarak görülmüş ve failleri yargılanmıştır. Mahkeme bu suçlarda kanunilik unsurunun iç hukuktan farklı olarak uluslararası örf ve adet hukuku kurallarına göre de belirlenebileceğini ispatlayarak, bu suçların cezasız kalmasının önüne geçmiştir[50].

SONUÇ

1. Dünya Savaşı sonrasında kurulan Nürnberg ve Tokyo Uluslararası Askeri Ceza Mahkemeleri ciddi eleştirilere maruz kalmış ancak bu eleştirilerin daha sonra kurulan mahkemelerde de giderilemediği görülmüştür.

Sonuç olarak diyebiliriz ki (Nuremberg ve Tokyo Mahkemeleri) uluslararası ceza hukuku bakımından yeni bir çığır açmıştır. Uluslararası alanda ilk defa bireylerin cezai sorumluluğu kabul edilmiş, devlet başkanlarının bağışıklığının savaş suçları bakımından söz konusu olamayacağı belirtilmiştir. Aynı zamanda bu yargılamalar kurulacak diğer ad hoc mahkemelere de bir örnek olmuştur.

KAYNAKÇA

ALİBABA, Arzu, “Uluslar arası Ceza Mahkemesinin Kuruluşu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 49, S. 1, 2000, s. 184-189, https://dergipark.org.tr/download/article-file/629347, E.T 24.03.2019.

AVCI, Gökmen, Uluslararası Ceza Mahkemesi, Yayınlanmamış Yüksel Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2012, s. 20, file:///C:/Users/ASUS/Downloads/328716%20(1).pdf, E.T

BESİRİ, Arzu, Soykırım Suçu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010, s. 18, http://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi//.pdf, E.T 25.04.2019.

BOZKURT, M. Uğur, “Uluslararası Ceza Hukuku İlkeleri Kapsamında Ad Hoc Uluslararası Ceza Mahkemelerine Yönelik Eleştiriler Ve Uluslararası Ceza Mahkemesi”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, C. 6, S. 11, s. 81-82, https://dergipark.org.tr/download/article-file/84528, E.T 25.04.2019.

ÇETİN, Müge, “Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Türkiye’nin Durumu”, Ankara Barosu Dergisi,  C. 0, S. 3, 2010, s. 339-323, https://dergipark.org.tr/download/article-file/397718, E.T 25.04.2019.

ERDAL, Selcan, Uluslararası Ceza Mahkemesinin Ulus-Devlet Egemenliğine Etkisi, Konya 2010.

GÜL, Yunus Emre, “Uluslararası Ceza Mahkemesi Ve İnsan Haklarına Katkıları”, Uluslararası Bilimler Araştırmalar Dergisi, C. 3, S. 1, s. 295-298,  https://dergipark.org.tr/download/article-file/441452, E.T 15.04.2019

KARAKEHYA, Hakan, “Uluslararası Ceza Mahkemesi Ve Uygulanabilir Hukuk”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 57, S. 2, 2008, s. 136-140,  https://dergipark.org.tr/download/article-file/67027, E.T 25.04.2019.

KILIÇ, Ali Şahin, “Uluslararası Ceza Mahkemesi Ve Devletlerin Egemenliği Üzerine Ulusal Egemenlik Odaklı Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 58, S. 3, 2009, s. 20-25, https://dergipark.org.tr/download/article-file/625635, E.T 19.04.2019.

MAVUŞ, Ali, Uluslararası Ceza Mahkemesinin Yargı Yetkisine Giren Bir Suç Olarak Uluslararası Ceza Hukukunda Saldırı Suçu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul 2015, s. 52, file:///C:/Users/ASUS/Downloads/398401.pdf, E.T 25.04.2019.

ÖZKAN, Arda, “21. Yüzyılda Evrensel Bir Yargı Kuruluşu Olarak Uluslararası Ceza Mahkemesi: Usul Kuralları, Yargılamalar Ve Uluslararası Suçlar”, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,  C. 12, S. 2, 2016, s. 177-210, https://dergipark.org.tr/download/article-file/309506, E.T 25.04.2019.

PARLAK, Türkan Melis, “Galiplerin Adaleti: Nürnberg ve Tokyo Askeri Ceza Mahkemeleri”, Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, C. 38, S. 53, 2015, s. 52-53, https://www.academia.edu/28/Galiplerin_Adaleti__ve_Tokyo_Askeri_Ceza_Mahkemeleri, E.T 25.04.2019.

QASİM, Suhad Othman, Savaş Suçları ve Uluslararası Ceza Mahkemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kıbrıs 2014, s. 23-32, http:// rep.emu.edu.tream/11129/1QasimSuhad.pdf, E.T 25.04.2019.

SARIGÜZEL, Hacı, Uluslar arası Ceza Mahkemesi, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, C. 0, S. 3, 2013, s. 232-235, https://dergipark.org.tr/download/article-file/155556,  E.T 25.04.2019

ŞAHİN, Mehmet, “Nürnberg Mahkemeleri Üzerine Bir İnceleme”, Aksaray Üniversitesi İİBF Dergisi,  C. 2, s. 1, 2010, s. 52-53, https://www.academia.edu/%Nürnberg_MahkemeleriÜzerine_bir İnceleme, E.T 24.04.2019.

UYGUN, Sevim, “Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Yargı Yetkisi”,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2016, s. 16, file:///C:/Users/ASUS/Downloads/4236.pdf, E.T 25.04.2019.

UZUN, Elif, “Milletlerarası Ceza Mahkemesi Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi ve Roma Statüsü”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3, S. 2, 2003, s. 2-10  http://www.acarindex.com/dosyalar/makale.pdf, E.T 25.04.2019.

ZAFER, Hamide, GÜLLER, Nimet,  Uluslar arası Ceza Mahkemesi, İstanbul 2006.

ZORLU, Süleyman Emre, “Uluslararası Ceza Mahkemesinin Kuruluşunda Tarihsel Süreç Ve Bm Güvenlik Konseyinin Uluslararası Ceza Mahkemesinin İşleyişi Üzerindeki Yetkileri”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 24, S. 2, 2016, s. 121-140, https://dergipark.org.tr/download/article-file/266505, 25.04.2019.

[1]     KARAKEHYA,Hakan, “Uluslararası Ceza Mahkemesi Ve Uygulanabilir Hukuk”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 57, S. 2, 2008, s. 136, https://dergipark.org.tr/download/article-file/67027, E.T 25.04.2019.

[2]     KARAKEHYA, s. 136.

[3]     UZUN, Elif, “Milletlerarası Ceza Mahkemesi Düşüncesinin Tarihsel Gelişimi ve Roma Statüsü”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 3, S. 2, 2003, s. 2,  http://www.acarindex.com/dosyalar/makale.pdf, E.T 25.04.2019.

[4]     ALİBABA, Arzu, “Uluslar arası Ceza Mahkemesinin Kuruluşu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 49, S. 1, 2000, s. 184, https://dergipark.org.tr/download/article-file/629347, E.T 24.03.2019.

[5]     SARIGÜZEL, Hacı, Uluslar arası Ceza Mahkemesi, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, C. 0, S. 3, 2013, s. 232, https://dergipark.org.tr/download/article-file/155556,  E.T 25.04.2019.

[6]     KARAKEHYA, s. 138.

[7]     KARAKEHYA, s. 138.

[8]     UZUN, s. 26.

[9]     UZUN, s. 27.

[10]   ŞAHİN, Mehmet, “Nürnberg Mahkemeleri Üzerine Bir İnceleme”, Aksaray Üniversitesi İİBF Dergisi,  C. 2, s. 1, 2010, s. 52, https://www.academia.edu/%Nürnberg_MahkemeleriÜzerine_bir İnceleme, E.T 24.04.2019.

[11]   ÖZKAN, Arda, “21. Yüzyılda Evrensel Bir Yargı Kuruluşu Olarak Uluslararası Ceza Mahkemesi: Usul Kuralları, Yargılamalar Ve Uluslararası Suçlar”, Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,  C. 12, S. 2, 2016, s. 177, https://dergipark.org.tr/download/article-file/309506, E.T 25.04.2019.

[12]   AZARKAN, Ezeli, Nuremberg’ten La Haye‟ye, İstanbul 2003, s. 130’dan aktaran; ŞAHİN, 52.

[13]   AZARKAN, S. 132’den aktaran; ŞAHİN, 52.

[14]   ŞAHİN, 52.

[15]   ŞAHİN, 53.

[16]   AZARKAN, S. 132’den aktaran; ŞAHİN, 53.

[17]   ŞAHİN, 53.

[18]   SARIGÜZEL, s. 234.

[19]   ŞAHİN, s. 54.

[20]   GÜL, Yunus Emre, “Uluslararası Ceza Mahkemesi Ve İnsan Haklarına Katkıları”, Uluslararası Bilimler Araştırmalar Dergisi, C. 3, S. 1, s. 295, https://dergipark.org.tr/download/article-file/441452, E.T 15.04.2019.

[21]   UZUN, s. 28.

[22]   ŞAHİN, s. 55.

[23]   UYGUN, Sevim, “Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Yargı Yetkisi”,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2016, s. 16, file:///C:/Users/ASUS/Downloads/4236.pdf, E.T 25.04.2019.

[24]   MAVUŞ, Ali, Uluslararası Ceza Mahkemesinin Yargı Yetkisine Giren Bir Suç Olarak Uluslararası Ceza Hukukunda Saldırı Suçu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul 2015, s. 52, file:///C:/Users/ASUS/Downloads/398401.pdf, E.T 25.04.2019.

[25]   ÖZKAN, s. 178.

[26]   ZAFER, Hamide, GÜLLER, Nimet,  Uluslar arası Ceza Mahkemesi, İstanbul 2006, s. 7.

[27]   PARLAK, s. 45.

[28]   QASİM, Suhad Othman, Savaş Suçları ve Uluslararası Ceza Mahkemesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Doğu Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kıbrıs 2014, s. 23, http:// rep.emu.edu.tream/11129/1QasimSuhad.pdf, E.T 25.04.2019.

[29]   QASİM, s. 23.

[30]   PARLAK, Türkan Melis, “Galiplerin Adaleti: Nürnberg ve Tokyo Askeri Ceza Mahkemeleri”, Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, C. 38, S. 53, 2015, s. 52, https://www.academia.edu/28/Galiplerin_Adaleti__ve_Tokyo_Askeri_Ceza_Mahkemeleri, E.T 25.04.2019.

[31]   PARLAK, s. 53.

[32]   ZORLU, Süleyman Emre, “Uluslararası Ceza Mahkemesinin Kuruluşunda Tarihsel Süreç Ve Bm Güvenlik Konseyinin Uluslararası Ceza Mahkemesinin İşleyişi Üzerindeki Yetkileri”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 24, S. 2, 2016, s. 121, https://dergipark.org.tr/download/article-file/266505, 25.04.2019.

[33]   PARLAK, s. 44.

[34]   PARLAK, s. 44.

[35]   ŞAHİN, s. 59.

[36]   MAVUŞ, s. 52.

[37]   Historical Review of Developments Relating to Aggression, p. 159’den aktaran; MAVUŞ, s. 52.

[38]   MAVUŞ, s. 53.

[39]   UYGUN, s. 17.

[40]   ÖZKAN, s. 178.

[41]   MAVUŞ, s. 53.

[42]   MAVUŞ, s. 53.

[43]   ERDAL, Selcan, Uluslararası Ceza Mahkemesinin Ulus-Devlet Egemenliğine Etkisi, Konya 2010, s. 17.

[44]   ALİBABA, s. 185.

[45]   ÖZKAN, s. 179.

[46]   PARLAK, s. 45.

[47]   ERDAL, s.  17.

[48]   ÖZKAN, A, “ Uluslararası Ceza Hukukunda Kritik Süreç: Miloseviç Davası”, Stratejik Analiz Dergisi, S. 24, 2002, s. 42’den aktaran; UYGUN, s. 18.

[49]   AVCI, Gökmen, Uluslararası Ceza Mahkemesi, Yayınlanmamış Yüksel Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2012, s. 20, file:///C:/Users/ASUS/Downloads/328716%20(1).pdf, E.T 25.03.2019.

[50]   UYGUN, s. 18.

[51]   AVCI, s. 20.

[52]   PARLAK, s. 45-46.

[53]   ZORLU, s. 121.

[54]   GÜL, s. 296.

[55]   ÇETİN, Müge, “Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Türkiye’nin Durumu”, Ankara Barosu Dergisi,  C. 0, S. 3, 2010, s. 339, https://dergipark.org.tr/download/article-file/397718, E.T 25.04.2019.

[56]   ŞEN Ersan, Uluslararası Ceza Mahkemesi, Ankara 2009, s. 21’den aktaran; ERDAL, s. 20.

[57]   ERDAL, s. 20.

[58] BOZKURT, M.Uğur, “Uluslararası Ceza Hukuku İlkeleri Kapsamında Ad Hoc Uluslararası Ceza Mahkemelerine Yönelik Eleştiriler Ve Uluslararası Ceza Mahkemesi”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, C. 6, S. 11, s. 81, https://dergipark.org.tr/download/article-file/84528, E.T 25.04.2019.

[59]   BOZKURT, s. 81.

[60]   PARLAK, s. 49.

[61]   BOZKURT, s. 81.

[62]   ERDAL, s. 19-20.

[63] BESİRİ, Arzu, Soykırım Suçu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010, s. 18, http://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi//.pdf, E.T 25.04.2019.

[64]   KILIÇ, Ali Şahin, “Uluslararası Ceza Mahkemesi Ve Devletlerin Egemenliği Üzerine Ulusal Egemenlik Odaklı Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 58, S. 3, 2009, s. 20, https://dergipark.org.tr/download/article-file/625635, E.T 19.04.2019.

[65]   ALİBABA, s. 186.

[66]   ERDAL, s. 21.